Mendys Michał Teodor (1894–1944), archiwista, organizator szkolnictwa. Ur. 28 VIII w Jaśle, był synem Franciszka, woźnego miejscowego gimnazjum, i Magdaleny z Konckich. Ukończył gimnazjum w Jaśle, a w r. 1913/14 studiował na Wydziale Teologicznym Uniw. Lwow. W r. 1917 został powołany do armii austriackiej. Od października 1917 do marca 1919 był zastępcą nauczyciela w Tarnopolu, od kwietnia 1919 do grudnia 1924 pracował jako urzędnik kancelaryjny, a od stycznia 1925 do grudnia 1928 jako asystent Archiwum Państwowego we Lwowie. W l. 1921–6 był nauczycielem historii, geografii i propedeutyki filozofii w Prywatnym Gimnazjum Żeńskim im. A. Mickiewicza we Lwowie. Równocześnie studiował historię na Wydziale Filozoficznym Uniw. Lwow. pod kierunkiem prof. S. Zakrzewskiego i uzyskał w r. 1924 stopień doktora na podstawie dysertacji o księciu Władysławie II, której część ukazała się drukiem pt. Podejrzane listy Eugeniusza III w sprawach Władysława II („Kwart. Hist.” R. 38: 1924 s. 68–84), a druga część ukazała się później pt. Udział Władysława II w krucjacie r. 1147 („Roczn. Zakł. Narod. im. Ossol.”, Lw., T. 1–2: 1928 s. 399–434). W okresie studiów był prezesem Czytelni Akademickiej. Od stycznia 1929 do lutego 1931 M. pełnił funkcję naczelnika wydziału w Kuratorium Okręgu Szkolnego Lwowskiego, a od kwietnia 1929 był członkiem komisji kwalifikacyjnej dla urzędników przy tymże Kuratorium.
Z dn. 1 III 1931 M. przeniesiony został do Warszawy do Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (MWRiOP) na stanowisko naczelnika wydziału, a następnie dyrektora departamentu szkolnictwa średniego. Był bliskim współpracownikiem wiceministra K. Pierackiego. Odegrał dużą rolę w organizowaniu szkolnictwa w okresie wprowadzania tzw. reformy jędrzejewiczowskiej. Od r. 1932 był też członkiem komisji oceny książek z zakresu literatury pięknej dla młodzieży. W r. 1935, po ustąpieniu ministra W. Jędrzejewicza, M. został przeniesiony na stanowisko dyrektora Archiwum Skarbowego w Warszawie. We wrześniu 1939 brał udział w ratowaniu płonącego archiwum. Ocalałe akta umieścił w uzyskanym od Muzeum Narodowego gmachu przy ul. Podwale 15. W czasie okupacji niemieckiej pozostał w służbie archiwalnej. Zginął w r. 1944 w okresie powstania warszawskiego, prawdopodobnie rozerwany przez minę przy rozbieraniu pod przymusem Niemców jednej z barykad ulicznych na Żoliborzu w Warszawie. Żonaty był z Janiną Zofią z Frenklów.
Olszewicz B., Straty w świecie nauki polskiej, „Nauka i Sztuka” R. 1: 1945 nr 1 s. 137; – Pamięci tych co odeszli, „Archeion” (W.) R. 17: 1948 s. 14; Pohorecki F., M. Mendys, „Kwart. Hist.” R. 53: 1946 z. 3–4 s. 544–5; – Dziennik Urzędowy MWRiOP, R. 12: 1929, R. 14: 1931, R. 15: 1932 nr 1 (dod. „Ruch Służbowy” s. 3); Gałecki W., Jeszcze raz przez życie, Kr. 1966; Konarski K., Dalekie a bliskie, Wr.–W.–Kr. 1965; Pollak M., Wspomnienia kuratora Okręgu Szkolnego Pomorskiego (III 1931 – IX 1932), Studia i Mater. do dziej. Wielkopolski i Pomorza, P. 1961 VI z. 2 s. 363; Spis nauczycieli Zagórowskiego, I–II; Walka o dobra kultury, W. 1939–1945. Księga zbiorowa pod red. S. Lorentza, W. 1970 I–II; – AAN: Karta ewidencyjna MWRiOP poz. 371; B. Ossol.: rkp. 7044.
Stanisław Konarski